3.1 Tunuliaqut

Kalaallit Nunaanni Naatsorsueqqissaartarfimmit 2012-imi suliffissaaleqineq pillugu paasissutissat annertuumik nutarsarneqarput, FN-ip suleqatigiissitaata The International Labour Organisationip (ILO) innersuussutai tunngavigalungit suliarineqarluni. Taamaaqataanillu suliffeqarnermi pissutsit pillugit paasissutissat assinganik Naatsorsueqqissaartarfik nutarterivoq. Paasissutissanik nutarterinerup kinguneraa suliffeqarfeqarnermi pissutsit pillugit paasissutissat nunat assigiinngitsut akornanni periaatsit malillugit pitsaassusillit ataqatigiissumillu suliat piulernerat. Suliffeqarneq aamma suliffissaaleqineq atorlugit sulisinnaasut pillugit kisitsisitigut paasissutissat suliarineqarput, sulisinnaasullu pillugit kisitsisitigut paasissutissat ILO’mit innersuussutit tunngavigalugit aamma suliarineqarput.

 

Kisitsisitigut paasissutissat Naatsorsueqqissaartarfiup qaammatip naasup qiteqqunnerata missaani saqqummiuttagaannut suliffissarsiortutut nalunaarsukkanut taputartuunneqassanngillat. Suliffissarsiortutulli nalunaarsukkat suliffissaaleqisut qanoq ineriartorsinnaanerinut assersuutitut atorneqarsinnaapput. Suliffissarsiortunut nalunaarsukkat suliffissaaleqisut pillugit kisitsisitigut paasissutissaattulli nalilersorneqarsimanngillat, nunanilu tamalaani suleriaaseq malillugu suliarineqarsimanatik.

 

Takussutissiaq 3.1 2016-imiit 2020-mut suliffissarsiortutut nalunaarsukkat suliffeqanngitsullu

	Agguaqatigiissillugu qaammammut inuit amerlassusaat
	2016	2017	2018	2019	2020
Suliffissarsiortutut nalunaarsukkat   ...	2.908	2.767	2.317	1.924	1.946
- Najugaqavissuunngitsut ..........	75	58	45	46	35
- Qaammammi pineqartumi suliffillit ...	862	851	690	491	480
Suliffissaaleqisut .................	1.971	1.858	1.582	1.387	1.431

Najoqqutaq: Naatsorsueqqissaartarfik aamma Kisitsisaataasivik: https://bank.stat.gl/ARNLED1, https://bank.stat.gl/ARNLED3

Malugiuk: 1.januaari 2017 aallarnerfigalungu utoqqalinermi soraarnerussutisiaqalersinnaaneq 65-iniit 67-inut ukiulinnut qaffanneqarpoq. 2017-imiit 18-iniit 65-inut ukiullit sulisinnaasutut nalunaarsorsimasut takussutissiarineqartalerput. Ukiuni siuliini suliffissaaleqisutut nalunaarsukkat aamma suliffillit 18-iniit 64-inut ukiullit takussutissiarineqartarput..

 

3.2 Najoqqutat

Suliffissaaleqineq pillugu kisitsisitigut paasissutissani – suliffissarsiortutut nalunaarsuutinut naatsorsuutit assigalungit – sumiiffinni innuttaasut kommunit suliffissarsiuussisarfiinut suliffissarsiorlutik saaffiginninnermikkut nalunaarsuutaat pingaarnertut najoqqutarineqarput. Suliffissarsiorluni saaffiginnerit amerlanerpaartaat kommunit allaffissornermi nalunaarsuiffianni Winformatik-imi nalunaarsorneqartarput. Qaammatit tamaasa Winformatik-imit kommunit ataasiakkaat pillugit suliffissarsiorlutik saaffiginnissimasunut paasissutissaannik Naatsorsueqqissaartarfik pisarpoq.

 

ILO-mi maleruagassanut ilaavoq, piffissami inuk sulisimasutut nalunaarutigineqarsimaguni suliffissaaleqisutut nalunaarutigineqassanngitsoq! Taamaattumik Naatsorsueqqissaartarfiup suliffeqarneq pillugu nalunaarsuisarfia atorlugu suliffissarsiortut qaammatip ingerlanerani sulisimasutut nalunaarsorneqarsimasut piiarneqartarput. Suliffeqarneq pillugu nalunaarsuisarfik atorlugu sulisinnaasut aamma naatsorsorneqartarput, tassaallutik suliffilittut nalunarsorsimasut imaluunniit suliffissaaleqisutut nalunaarsorsimasut. Nammineerluni nalunaarsukkat suliffeqarneq pillugu nalunaarsuisarfimmi ilaatigut atorneqartut, suliffissaaleqineq pillugu kisitsisitigut paasissutissani kingullermik tinguneqarsimaneri malillugit najoqqutarineqarput. Tamannalu suliffissaaleqisunut kisitsisit kingusissukkut saqqummersinneqartarnerannut peqqutaanerpaavoq.

 

Sulisinnaasunut suliffissaaleqisunullu kisitsisit innuttaasunut najugaqavissunut inuussutissarsiorfiusinnaasunillu ukiulinnut killilerneqarput, Naatsorsueqqissaartarfiullu innuttaasunut nalunaarsuisarfia tassani tunngavigineqarpoq. Nalunaarsuiffimmi nunap sumiiffiini inunnut paasissutissat aamma atorneqarput - soorlu najugaqarfimmut suiaassutsimullu tunngasut – suliffissaaleqisunut aamma sulisinnaasunut. 2017-imi januaarip aallaqqaataat aallarnerfigalungu utoqqalinermi soraarnerussutisiaqalersinnaanermut ukiorititat 65-iniit 67-inut qaffanneqarput. 2017-ilu aallarnerfigalungu 18-iniik 65-inut ukiullit inuussutissarsiorsinnaasutut naatsorsorneqartalerput, ukiuni siuliini 18-iniit 64-inut ukiulinnut naatsorsorneqartarnikut.

 

Ilinniartitaanermut paasissutissat kisitsisini atorneqartut Naatsorsueqqissaartarfiup ilinniakkanut qaffasinnerpaamik naammassisimasanut nalunaarsuiffianinngaanneerput (HFU), ukiup naanerani naatsorsuusiarineqartartut. ISCED11-mi ilinniakkat qaffasissusaannut taaguutit malillugit ilinniagarineqartut immikkoortiterneqarput, tulleriiarnerili allanngortinneqarlutik – imaluunniit ataatsimut eqikkarneqarlutik – ilinniakkat qaffasissusaannut tallimanut Meeqqat atuarfiat appasinnerpaanngorlugu Ingerlariaqqiffiusumilli ilinniarneq qaffasinnerpaanngorlugu. Taassuma saniatigut Inuussutissarsiornermik ilinniakkat ilinniarfinnut arfineq-marlunnut immikkoortiterneqarput. Ilinniakkat immikkoortiternerini ilinniakkanut ataasiakkaanut assersuutit Naatsorsueqqissaartarfiup nittartagaani www.stat.gl –imi Suliffeqarnermut pissutsit ataanni pdf-filinngorlugit nassaarineqarsinnaapput. Ilinniagaqarsimanermut naatsorsuutit pillugit annerusumik paasissutissanut innuttaasut ilinniagaqarsimassusaat pillugu saqqummersitami periaatsimut nassuiaat innersuussutigineqarpoq.

 

3.3 Periaaseq

ILO-p naatsorsueqqissaarnermi allaffianit periutsit nassuiaasiorneqarlutillu maleruagassiorneqarsimasut tunngaviginerullugit naatsorsuisoqarpoq. Nalunaarsuutit atorneqarsinnaasut apeqqutaallutik nunani tamalaani periutsit malinneqarput.

 

3.3.1 ILO-mit suliffissaaleqineq pillugu nassuiaat

ILO-mit suliffissaaleqineq pillugu nassuiaammi piumasaqaatit pingasuupput, ataatsikkut naammassineqarsimasussat. Nassuiaat malillugu piffissami naatsorsuiffiusumi inuk suliffissaaleqisutut naatsorsorneqarpoq:

 

·            Sulifilittut nalunaarsorsimanngitsoq,

·            Suliffissarsiortutut nalunaarsorsimalluni,

·            Ingerlaannartumillu sulilernissamut piareersimalluni.

 

Piffissap suliffissarsiorfiusup sivisussusaa nassuiarneqanngilaq, kisianni innersuussutigineqarpoq piffissaq sivikitsuussasoq, assersuutigalungu ulloq ataaseq imaluunniit sapaatip akunnera ataaseq. Taamatuttaaq ILO-mit innersuussutigineqarpoq sulisinnaasut ukiui minnerpaaffilerneqassasut – suliffissaaleqinermut attuumassuteqartumik - nunami naatsorsuiffiusumi pissutsit atorneqartut malillugit. Ukiulli qaffasinnerpaaffissaannik innersuussuteqartoqanngilaq.

 

3.3.2 Naatsorsueqqissaartarfimmit suliffissaaleqineq pillugu nassuiaat

Innuttaasut suliffissarsiuussisarfinnut suliffissarsiortutut nalunaarsimasut Kalaallit Nunaanni suliffissaaleqineq pillugu paasissutissani tunngavigineqarput. Qulaanili allanneqareersutut ILO-mit nassuiaat malillugu suliffissarsiorsimaneq suliffissaaleqisutut naatsorsuunneqarnissamut naammanngilaq. Kisitsisit paasissutissat tunngavigalugit piffissap pineqartup sivikinnerpaaffissaa qaammat ataasiuvoq, tamannalu ILO-mi piffissarititamit sivisunerungaatsiarpoq. Nalunaarsuutit atorneqarsinnaasut tunngavigalungit ILO-it innersuussutigineqartoq malillugu sapinngisamik suliat naammassineqarnissaat piviusunngortinniarlugu Naatsorsueqqissaartarfik qaammammi suliffissaaleqisutut naatsorsorneqassagaanni piumasaqaatinik toqqartuivoq. Suliffissarsiortorlu tassaavoq:

 

·            Suliffissarsiuussisarfimmi suliffissarsiortutut nalunaarsorsimasoq aamma

·            Qaammammi pineqartumi suliffeqarneq pillugu nalunaarsuisarfimmi suliffilittut nalunaarsorsimanngitsoq.

 

Nalunaarsuutit atorneqarnissaannut piareersarnermi kiisalu nunap sumiiffiini paasissutissat pissutsillu atukkat ilisimaaralugit isumannaarniarlugit, sulisinnaasunut suliffissaaleqisunullu kisitsisitigut paasissutissat innuttaasunut najugaqavissunut killilerneqarput. Innuttaasullu najugaqavissut taassaapput ukiup naatsorsuiffiusup aallartinnerani naaneranilu Kalaallit Nunaanni najugalittut nalunaarsorsimasut.

 

Taamatullu misissukkat innuttaasunut inuussutissarsiorfiusinnaasunik ukiulinnut killilerneqarput, 2017-imiit 2018-imut 18-iniit 65-inut ukiulinnut aamma 2010-miit 2016-imut 18-iniit 64-inut ukiulinnut, ukiut qaffasinnerpaaffianni utoqqalinermi soraarnerussutisiaqalersinnaanermut ukiorititat malillugit, januaarip aallaqqaataani 2017-imi 65-iniit 66-inut allanngortinneqartumi. Ukiut minnerpaaffissaat 18-inut killilerneqarpoq, 18-it inorlugit ukiullit qaqutiguinnaq suliffissarsiuussisarfinni nalunaarsorneqartarmata. 65-it sinnerlugit ukiulinnut aamma taanna atuuppoq. Tassungalu pissutaasinnaavoq ukiuni pineqartuni utoqqaassusillit isertitanut taarsiissutaasunik ikiorsiissutinik pisartagaqarsinnaatitaanngimmata, suliffissarsiortutut nalunaarsorsimanikkut aatsaat pisartagarineqarsinnaasunik. Taamatullu kisitsisinut nalunaarsuutini atorneqartuni suliffissaaleqisut 18-65-it avataanni ukiullit (2010-miit 2016-imut 18-64-inik ukiullit) nalunaarsuutaat tamakkiisuunngillat, naatsorsuutillu annertuumik nalorninaateqarnissaat pissutigalungu ilanngunneqaratik.

 

3.3.3 Sulisinnaasut pillugit nassuiaat

ILO-p nassuiaataa malillugu sulisinnaasut tassaapput innuttaasut suliffillit imaluunniit suliffissaaleqisut. Naatsorsueqqissaartarfiup nassuiaataa malillugu sulisinnaasut tassaallutik Kalaallit Nunaanni najugaqavissut qaammammi pineqartumi suliffilittut nalunaarsorsimasut imaluunniit suliffissarsiortutut nalunaarsorsimasut. Suliffissaaleqineq pillugu kisitsisitigut paasissutissat assigalugit sulisinnaasut 2017-imiik 18-iniit 65-inik ukioqarput 2010-miillu 2016-imut 18-iniit 64-inut ukiulinnut killilerneqarput.

 

3.3.4 Nunap sumiiffiini innuttaasut pillugit paasissutissat

Suliffissaaleqisunut aamma sulisinnaasunut nalunaarsuiffiit suliffeqarnermi atukkanut paasissutissat saniatigut aamma nunap sumiiffiini inunnut ataasiakkaanut paasissutissanik imaqarput. Assersuutigalungu ukiut, suiaassuseq najugarlu pillugit, Naatsorsueqqissaartarfiup innuttaasunut nalunaarsuiffiani ukiup naatsorsuiffiusup naanerani paasissutissanik. Suliffissaaleqinermi sulisinnaanermilu innuttaasup ukiup naatsorsuiffiusup naanerani inoqarfik najugaqarfia nalunaarsorsimavoq, taamaattoq innuttaasoq inoqarfimmi allami suliffissarsiortutut imaluunniit suliffeqarsimasutut nalunaarsorsimasinnaavoq.

 

3.4 Nalunaarsuutini kukkunerit

Suliffissaaleqineq pillugu kisitsisitigut paasissutissanut najoqqutat ilaatigut nalorninaateqarsinnaasut arlaqarput, ingammik ILO-p nassuiaataanit allaanerusunik nalunaarsuutillit imaluunniit nalunaarsuutinut atorneqartunut tunngassutillit. Najoqqutani nalorninaatilittut inissisimasut pingaarnerpaat immikkoortumi matumani saqqummmiunneqarput.

 

ILO-mit nassuiaat malillugu suliffissaaleqisunik peqarpoq, arlaannilli peqquteqartumik suliffissarsiuussisarfinni nalunaarsorsimanngitsunik. Tassaanerpaasarpullu innuttaasut isertitanut taarsiissutaasunik ikiorsiissutinik pisartagaqarsinnaanngitsut, suliffissarsiortutut nalunaarsorsimatinanni pisartagarineqarsinnaanngitsunik.

 

Suliffissarsiortutut nalunaarsorsimasunittaaq peqarpoq, suliffissarsiunngikkaluanik, kingunerisaanilli suliffittaarsinnaasutut inissisimanngitsunik. Tassani ilaatigut piginnaanngorsarniarluni pikkorissarnerni peqataasut pineqarput.

 

Suliffissarsiortutut inississimasut tamakkerlutik suliffeqalernissamut piareersimasutut nalilerneqartanngillat, taakkuuppullu immikkoortoq 3.3.1 malillugu ILO-mit suliffissaaleqinermut nassuiaammi piumasaqaataasut pingajuannik naammassinnissimanngitsut. Suliffissarsiortup sulilernissamut piareersimassusaa sumiiffimmi suliffissarsiuussisarfimmi nalilersorneqartarpoq, nalilersuinerlu tunngavigalungu suliffissarsiortoq sulilernissamut piareersimassusermi immikkoortiterinerit pingasut malillugit inissinneqartarpoq. Sulilernissamullu qanoq piareersimatiginermik naatsorsuutini sumiiffinni ataasiakkaani suliffissarsiuussisarfinni qanoq immikkoortiterisarnerit annertuumik assigiinngissuteqarsinnaammata, suliffissaaleqisut kisitsisitigut paasissutissaani sulilernissamut piareersimanermut nalunaarsuutit ilanngunneqanngillat.

 

Tassungalu atatillugu aamma miserratigineqarsinnaanngilaq suliffissarsiuussisarfinni ataasiakkaani suliffissarsiortunut nalunaarsuisarnerit assigiinngissinnaanerat. Inoqarfiit ataasiakkaat akornanni suliffissaaleqisunut kisitsisit assigiinngiiaarneri nalunaarsueriaatsit assigiinnginnerannik aamma takussutissaasinnaavoq.

 

Suliffissaarsiuussisarfinni ataasiakkaani nalunaarsueriaatsit piffissap ingerlanerani aamma allanngorsinnaapput. Tamanna kommunimi nalunaarsueriaatsimik allannguinermik imaluunniit sumiiffimmi suliffissarsiuussisarfimmi sulisumik taarsiisoqarneranik peqquteqarsinnaavoq.

 

Suliffissarsiortunik nalunaarsuineq assaannarmik ingerlanneqartarput, nalunaarsuutit qarasaasiakkut suliarineqarsinnaalersinniarlugit. Assaannarmillu nalunaarsuineq kukkunernik pilersitsisinnaavoq, tamannali minnerusumik ilimanaateqarpoq.

 

Nalunaarsuiffinni atorneqartuni kukkunerit – suliffilinnut, innuttaasunut kiisalu ilinniartitaanermi kisitsisitigut paasissutissanut nalunaarsuiffinni – suliffissaaleqisut sulisinnaasullu nalunaarsuiffiinut ingerlaqqissinnaapput, soorlu suliffissaaleqisut nalunaarsuiffiannit kukkunerit sulisinnaasut nalunaarsuiffiannut ingerlasartut.

 

ILO-mit innersuussutigineqarpoq piffissaq naatsorsuiffiusoq tunngavigineqartoq sivikitsuussasoq – assersuutigalungu ulloq ataaseq imaluunniit sapaatip akunnera ataaseq. ILO-llu innersuussutaanut naleqqiullugu qaammat ataaseq sivisungaatsiarsinnaavoq.